2018’de dönüm noktası niteliğindeki nükleer anlaşmanın çökmesinden bu yana, İran nükleer faaliyetlerine yönelik tüm sınırları kaldırdı.
Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (UAEA) Başkanı, Orta Doğu’daki çatışmalar sürerken ve Donald Trump Beyaz Saray’a dönmeye hazırlanırken İran’ın ilerleyen atom programı konusunda “müzakere ve diplomasi alanının giderek daraldığı” uyarısında bulundu.
UAEA Başkanı Rafael Grossi, müfettişlerinin İran’ın nükleer programına erişimini yeniden sağlamak ve cevap bekleyen sorulara yanıt almak amacıyla Tahran’ı ziyaret etti.
Ancak hem Grossi’nin hem de İranlı mevkidaşının bir basın toplantısında yaptıkları açıklamalar, hala büyük boşlukların var olduğuna işaret etti.
Grossi, “Şu anda, bu ortak çalışmanın durumu iyileştirdiğini, bazı şeylere açıklık getirdiğini ve genel anlamda bizi çatışmadan ve nihayetinde savaştan uzaklaştırdığını gösterecek bazı somut, elle tutulur ve gözle görülür sonuçlar elde etmenin vazgeçilmez olduğunu biliyoruz,” dedi.
Dönüm noktası niteliğindeki nükleer anlaşmanın 2018’de çökmesinden bu yana İran, nükleer faaliyetleri üzerindeki tüm sınırları kaldırdı ve uranyumu yüzde 60 saflığa kadar zenginleştirdi ki bu da yüzde 90’lık silah sınıfı seviyelerine yakın.
JCPOA çöktü
Kapsamlı Ortak Eylem Planı (JCPOA) 2016 yılında yürürlüğe girdi ve yedi ülke ile Avrupa Birliği tarafından imzalandı. İran’a yaptırımların hafifletilmesi ve nükleer programının sınırlandırılmasına yönelik diğer hükümler getirildi.
Ancak daha sonra Başkan Donald Trump 2018 yılında ABD’yi tek taraflı olarak anlaşmadan çekerek anlaşmayı “tarihin en kötü anlaşması” olarak nitelendirdi ve Tahran’a ekonomik yaptırımları geri getirdi.
UAEA tarafından yerleştirilen gözetleme kameraları bozulurken, İran ajansın en deneyimli müfettişlerinden bazılarının tesislere erişimini engelledi.
İranlı yetkililer ayrıca, Tahran’ın 2003 yılında organize bir silah programını terk etmesinden bu yana Batı’nın ve UAEA’nın yıllardır endişe duyduğu nükleer silahlarının peşine düşebilecekleri tehdidini de giderek daha fazla dile getiriyorlar.
İran Atom Enerjisi Örgütü Başkanı Mohammad Eslami ile birlikte düzenlediği basın toplantısında konuşan Grossi, UAEA ve İran’ın müzakerelere devam ettiğini ancak zamanın her zaman onların yanında olmadığını vurguladı.
Grossi, “Uluslararası gerilimlerin ve bölgesel gerginliklerin var olduğu gerçeği, müzakere ve diplomasi alanının büyümediğini, aksine küçüldüğünü gösteriyor,” dedi.
Eslami ile görüşmeden önce İran Dışişleri Bakanı Abbas Arakçi ile bir araya gelen Grossi, daha sonra X’te yaptığı bir paylaşımda “farklılıkların iş birliği ve diyalog yoluyla çözülebileceğini” yazdı.
Ancak Tahran’ın “baskı ve gözdağı altında müzakere etmeye hazır olmadığı” uyarısında bulundu.
Bazı politikacılar İran’ın NPT olarak bilinen Nükleer Silahların Yayılmasının Önlenmesi Anlaşması’nı terk edip nükleer bombanın peşine düşmesini bile önerdi.
Arakçi İran’dan “NPT’nin kararlı bir üyesi” olarak bahsederken, Eslami de yaklaşan UAEA Yönetim Kurulu toplantısında kendilerine meydan okunması halinde İran’ın misilleme yapabileceği uyarısında bulundu.
Grossi, bazı ülkelerin İran’a karşı harekete geçmeyi düşündüklerini kabul etti.
Eslami, “İran İslam Cumhuriyeti’nin nükleer işlerine müdahale etmeyi amaçlayan herhangi bir kararın kesinlikle derhal karşılıklı adımlarla takip edileceğini ve bu tür bir baskı uygulamalarına [izin verilmeyeceğini] defalarca söyledik,” dedi.
Eslami’nin yanı sıra basın toplantısına katılan gazeteciler de İsrail’i İran’ın nükleer programını hedef alan uzun süreli sabotaj ve suikast kampanyası nedeniyle eleştirdi.
İsrailli yetkililerin, Gazze Şeridi’nde devam eden İsrail-Hamas savaşı ve İsrail’in Lübnan’daki kara ve hava saldırısı sırasında İran ve İsrail’in doğrudan saldırılar düzenlemesi nedeniyle İran’ın nükleer tesislerini potansiyel misilleme hedefleri olarak tehdit ettiğini belirtenler oldu.
İran’ın nükleer programının merkezinde yer aldığı bir “gerilim durumundan” söz eden Grossi, “Cevap burada ne yaptığımız, bizim, UAEA’nın ve İran’ın eldeki soruları çözmek için ne yapabileceğimizdir,” dedi.
“İran’la birlikte çalışmak, gerilimi azaltmak ve ilerlemek için uygun çözümler bulmaya çalışmak için buradayım. Benim hedefim bu. Benim endişem bu. Bunu başarabileceğimizden eminim,” diye ekledi.
Ancak Grossi ve Eslami gazetecilerin sorularıyla basın toplantısını sonlandırırken, ikisi de yakın zamanda bir ilerleme kaydedileceğine dair herhangi bir işaret vermedi.
Grossi ayrıca perşembe günü Cumhurbaşkanı Mesud Pezeşkiyan ile ilk kez bir araya geldi. Grossi’nin cuma günü İran’ın Fordo ve Natanz nükleer zenginleştirme tesislerini ziyaret etmesi planlanıyor.
